تحلیلی بر مهم‌ترین مسائل زن و خانواده در ایران

این‌‌که نهاد تخصصی حوزه به چه موضوعات و مسائلی حساس‌تر است و این حساسیت‌ها از چه قاعده‌ای پیروی می‌کند؛ مفاهیم، مبانی مورد استفاده و کلید‌واژه‌های اصلی و نقاط تمرکز این نهاد چیست؛ از چه زاویه‌ای مباحث جنسیتی و خانواده را فهم و تحلیل می‌کند و گرفتار چه آسیب‌ها و موانعی در فهم عینیت است، بخشی از این مطالعات است. از این رو متن بیانیه‌ها بی‌هیچ کم و کاستی انتشار یافته است تا از ارزش‌ استنادی بیش‌تر و امکان داوری بهتری برخور‌دار باشد.

فهرست عناوین:

مقدمه

چالش‌های زنان در جامعه اسلامی و راهکارهای گسترش فرهنگ فاطمی (1381)

مقدمه

1. دست‌آوردها

1ـ1. خودباوری

2ـ1. ارزش‌مندی

3ـ1. حضور اجتماعی

4ـ1. حضور در عرصه‏های زنانه

5ـ1. رشد علمی

6ـ1. توجه بیشتر به شأن مادری و همسری

7ـ1. توجه به آموزش غیررسمی زنان

8ـ1. توجه به مسائل زنان

2. موانع و مشکلات

1ـ2. بالا رفتن سن ازدواج

2ـ2. افزایش آمار طلاق

3ـ2. زنانِ تنها

4ـ2. استفاده ابزاری از زن

5ـ2. زنان خیابانی

6ـ2. افزایش بیماری‏های جنسی

7ـ2. کاهش امنیت اجتماعی دختران

3. بحران‏های پیش رو

1ـ3. بحران اشتغال

2ـ3. بحران جنسی

3ـ3. مسئله حجاب

4ـ3. بحران نسل‏ها

4. علل و عوامل

1ـ4. ضعف کارشناسی

2ـ4. ضعف پژوهش‏های بنیادین

3ـ4. بخشی‌نگری

4ـ4. ناهماهنگی در دستگاه‏های مختلف

5ـ4. مدیریت‏های ناکارآمد

6ـ4. ضعف اطلاعات و آمار

7ـ4. نفوذ سازمان‏های بین‏المللی

5 . نقاط امید

6. بایسته‏ها

1ـ6. تقویت تحقیقات بنیادین در حوزه‏ها و دستگاه‏های کارشناسی

2ـ6. توجه به پژوهش‏های تولیدی

3ـ6. آموزش‏های تئوریک و کارشناسانه

4ـ6. تکمیل چرخه کارشناسی

5ـ6. پیوند حوزه دین و حوزه کارشناسی

6ـ6. تدوین طرح جامع

7ـ6. اصلاح نظام آموزشی

8ـ6. هماهنگی قانون‏گذاری و فرهنگ‏سازی

9ـ6. برخورد جدی‏تر با جرم و مجرم

***

زنان و کارآمدی خانواده، راه‌برد استراتژیک نظام اسلامی(1382)

مقدمه

1. ضرورت نگاهی دوباره به خانواده

2. خانواده کارآمد

3. ناکارآمدی خانواده و نمودهای آن

1ـ3. کم شدن تمایل به تشکیل خانواده

2ـ3. عدم تناسب در ازدواج

3ـ3. عدم تعادل در پیوندهای جنسی و عاطفی

4ـ3. ضعف بنیان‏های پرورشی و تربیتی

4. عوامل ناکارآمدی خانواده

1ـ4. ناهماهنگی گروه‏های مرجع

2ـ4. ترویج فرهنگ بیگانه

3ـ4. فقدان سیاست‏های روشن در مورد خانواده

4ـ4. کم‌توجهی به جایگاه خانواده در حل معضلات اجتماعی

5ـ4. ضعف نظارت و کنترل اجتماعی

5. بایسته‌ها

1ـ5. تدوین منشور خانواده

2ـ5. اصلاح الگوی مشارکت اجتماعی زنان

3ـ5. اصلاح نظام آموزشی

4ـ5. اصلاح الگوهای فرهنگی ـ اجتماعی

5ـ5. تقویت کانون‏های مشاوره

6ـ5. تدوین و اجرای طرح عملیاتی «نهضت آسان‏سازی ازدواج»

7ـ5. توجه خاص دستگاه قضایی

***

زنان و بازخوانی آرمان‌های انقلاب اسلامی (1383)

مقدمه

1. زنان؛ نظام سلطه و خاورمیانه بزرگ

2. زنان، مسائل و مشکلات

ـ تأنیث فقر و فساد

ـ سوء معاشرت با زنان در خانه

ـ بالا رفتن سن ازدواج

ـ کاهش امنیت اجتماعی دختران

ـ ابتذال در پوشش و آرایش

ـ فقدان الگوی اشتغال و مشارکت اجتماعی

ـ نظام تحصیلی نامتناسب

ـ سنت‏های غلط و جاهلی

3. زنان و بازخوانی آرمان‏های انقلاب اسلامی

سخن پایانی

زنان؛ مجلس هفتم، بایسته‏ها

***

بازخوانی هویت زنانه (1384)

مقدمه

1. تصویری از وضعیت زنان

آموزش و علم

حمایت از زنان و توان‌مندسازی آنان

مشارکت اجتماعی و سیاسی

2. تحلیلی بر وضعیت زنان

اختلال در هویت جنسی، مهم‏ترین مسئله زنان

عامل بروز اختلال در هویت زنانه

3. بازیابی هویت زنانه؛ ضرورت‏ها و بایسته‏ها

***

آسیب‌شناسی نگاه به زن و خانواده (1385)

مقدمه

الف‌. آسیب‌شناسی‌ دفاع‌ از حقوق‌ زنان

اول‌. مسئله‌شناسی‌ها

دوم‌. شاخص‌‌سازی‌ها

سوم‌. تعاریف‌ و مفاهیم‌ بنیادین‌ و کاربردی‌

1. همتا دانستن‌ زن‌ و مرد

2. توجه‌ به‌ ارزش‌ دختران‌ و تشویق‌ به‌ پرورش‌ و حمایت‌ از آنان

3. بیعت‌ با زنان‌

4. توجه‌ به‌ شخصیت‌های‌ ویژه

5. پرورش‌ عملی‌ زنان

ب‌. آسیب‌شناسی‌ نگاه‌ به‌ خانواده‌ در ایران‌

نتیجه‌گیری‌

منابع‌

فرهنگ عفاف، خانواده و دولت، مسئولیت‌ها و بایسته‌ها (1386)

مقدمه

1. مدیریت فرهنگ عفاف؛ ضرورت و اهمیت

1ـ1. تأثیر فرهنگ‌های غیراسلامی بر نگاه جامعه ایرانی

2ـ1. پیوند میان اخلاق جنسی و سیاست

3ـ1. پیوند میان اخلاق جنسی و اقتصاد سرمایه‌داری

4ـ1. ناتوانی علوم اجتماعی از شناسایی دقیق معضلات جنسی

5 ـ1. غفلت از نگاه مدیریتی به اخلاق و تربیت جنسی

2. تضعیف اخلاق جنسی و عفاف؛ نگرانی‌ها و نمودها

1ـ2. کم شدن انگیزه‌ی تشکیل خانواده

2ـ2. افزایش طلاق و اختلافات خانوادگی

3ـ2ـ تغییر در الگوی روابط زن و مرد

4ـ2. افزایش اعتیاد و بیماری‌های جنسی

5ـ2. افزایش شبکه‌های فساد

6ـ2. افزایش افسردگی در نسل جوان

3. اخلاق جنسی؛ ظرفیت‌ها و امیدها

1ـ3. تعلقات مذهبی در جامعه ایرانی

2ـ3. ویژگی‌های جنسیتی

3ـ3. نهادهای آموزشی و تبلیغی

4. اخلاق و تربیت جنسی؛ بایسته‌ها

1ـ4. سیاست‌های پیش‌گیرانه

الف. تقویت ایمان و باورهای مذهبی

ب. تربیت اخلاقی

ج. تربیت جنسی فرزندان

د. تقویت هویت‌های گروهی و اخلاق حرفه‌ای

هـ. تقویت موقعیت خانواده

و. اصلاح الگوی غنی‌سازی اوقات فراغت

2ـ4. سیاست‌های تسهیل‌گرانه

الف. اصلاح فرهنگ اقتصادی

ب. حمایت از تشکیل و پویایی خانواده

ج. توجه به مکمل‌های تشکیل خانواده

د. افزایش مهارت‌های زناشویی

3ـ4. سیاست‌های مقابله‌گرانه

الف. تقویت حساسیت و غیرت عمومی

ب. مقابله قاطع با مظاهر علنی فساد

ج. مقابله ویژه با حرکت‌های سازمان‌دهی شده

4ـ4. سیاست‌های درمان‌گرانه

نتیجه‌گیری

کتاب‌نامه

***

قرائت انتقادی نظام آموزشی (1387)

مقدمه

1. ضرورت آسیب‌شناسی نظام آموزشی از نگاه جنسیتی

2. تحول نظام آموزشی در سده‌ی اخیر

3. پی‌آمدهای نظام آموزشی آندروژنی (دوجنسیتی)

4. نظام آموزشی متمایز؛ ضرورت‌ها

5. بایسته‌ها

خاتمه

منابع

***

باز‌تولید خانوادة ایرانی (1388)

مقدمه

1. اهمیت موضوع

2. ظرفیت‌های خانواده ایرانی

3. تحولات خانواده

1ـ3. تغییر شبکه ارتباطی

2ـ3. دگرگونی‌های جنسیتی

3ـ3. تحولات ازدواج و طلاق

4ـ3. عرفی‌گرایی

5ـ3. رسانه‌ای شدن خانواده

4. بایسته‌ها

اول. افزایش آگاهی خانواده از مسئولیت‌های خود

دوم. پررنگ کردن سهم تأثیر خانواده در فرآیند جامعه‌پذیری فرزندان

سوم. توجه به تفکیک نقش‌های جنسیتی

چهارم. تقویت شبکه همبستگی خویشاوندی

پنجم. تقویت هویت ملی و منطقه‌ای با محوریت خانواده

ششم. مدیریت مناسک ملی و مذهبی

هفتم. مدیریت احساسات خانواده

هشتم. مدیریت الگوی سبک زندگی

1ـ4. نهادهای حکومتی

1ـ1ـ4. حمایت از حوزه مطالعاتی و پژوهشی خانواده

2ـ1ـ4. اصلاح اصول و سیاست‌های حاکم بر نظام آموزشی

3ـ1ـ4. کاهش مداخلات در عرصه خصوصی

4ـ1ـ4. اصلاح سیاست‌های اقتصادی

5ـ1ـ4. حمایت از فعالیت‌های خیرخواهانه و فرهنگی ـ اجتماعی زنان

6ـ1ـ4. آسیب‌شناسی مستمر فرایند سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری

7ـ1ـ4. آموزش مدیران و مسئولان

2ـ4. رسانه‌ها

1ـ2ـ4. پاسداشت و ترویج مفاهیم و ارزش‌های خانواده

2ـ2ـ4. کاستن از تعارض پیام‌‌های مستقیم و غیرمستقیم

3ـ2ـ4. تأکید بر قالب‌های غیرسیاسی و زبان غیر‌مستقیم در انتقال ارزش‌‌های خانواده

4ـ2ـ4. تنوع‌بخشی به الگوها

3ـ4. نهادهای حوزوی

1ـ3ـ4. ایجاد نهضت خانواده‌پژوهی

2ـ3ـ4. ایجاد نهضت تبلیغی

3ـ3ـ4. ایجاد رشته‌های تخصصی

4ـ3ـ4. احیای مساجد

4ـ4. نهادهای مردمی

1ـ4ـ4. ایجاد و تقویت زمینه‌های هم‌گرایی خانوادگی

2ـ4ـ4. ارائه الگویی از خانواده ‌کارآمد

3ـ4ـ4. مدیریت مطالبات خانواده

4ـ4ـ4. اصلاح الگوهای خانواده

5ـ4ـ4. ایجاد زمینه‌های رقابت

6ـ4ـ4. مهارت‌افزایی

خاتمه

مآخذ

***

خانواده و مصرف کالاهای فرهنگی جدید (1389)

مقدمه

1. بیان مسئله؛ نگرانی‌ها

2. ویژگی‌های کالاهای فرهنگی جدید

3. آثار

1ـ3. تحولات هویتی

2ـ3. تأثیرات آموزشی و تربیتی

3ـ3. تحول در روابط اجتماعی و خانوادگی

4ـ3. تأثیر بر حوزه اخلاق جنسی

5ـ3. ظهور پادفرهنگ

6ـ3. تأثیرات سیاسی

7ـ3. تأثیرات اعتقادی

4. ویژگی‌های‌ جامعه ایرانی در تعامل با کالاهای فرهنگی

5. بایسته‌ها

1ـ5. مسئولیت‌ نظام اسلامی

2ـ5. مسئولیت‌ رسانه ملی

3ـ5. مسئولیت حوزه‌های علمیه

4ـ5. مسئولیت نخبگان

5ـ5. مسئولیت نهادهای مردمی

6ـ5. مسئولیت خانواده

سخن آخر

منابع

کتاب‌ها

مقالات

***

دلالت‌ها و عوامل مؤثر بر کنش‌های خانواده ایرانی (1390)

مقدمه

1. تبیین موضوع و اهمیت آن

2. کنش‌های خانواده، توصیف وضعیت

1ـ2. مصرف

2ـ2. مصرف غیرفرهنگی

3ـ2. توجه به بدن

4ـ2. ازدواج و تشکیل خانواده

5ـ2. نقش‌ها و ارتباطات خانوادگی

6ـ2. روابط زناشویی

7ـ2. فضای کالبدی

3. خانواده در یک نمای کلی، حال و آینده

4. کنش‌های خانواده، علت‌ها و عوامل

1ـ4. تأثیر رسانه‌ها

2ـ4. ضعف احساس تعلق به نظام اجتماعی

3ـ4. غلبه نگاه تجزیه‌گرایانه به ساحت‌های حیات

4ـ4. نظام تربیتی سکولار

5ـ4. غفلت از کودکی، به عنوان یکی از مراحل مهم تربیتی

6ـ4. غفلت از تأثیر فضا

7ـ4. نگاه ابزاری به ارزش‌ها

5. راه‌بردی به آینده

1ـ5. انجام‌دادن مطالعات و طرح‌های پژوهشی معطوف به سبک زندگی

2ـ5. اصلاح نظام تربیت رسمی

3ـ5. اصلاح عملکرد رسانه ملی

4ـ5. تقویت سرمایه اجتماعی نظام اسلامی و مرجعیت‌های مورد اعتماد

5ـ5. ایجاد گروه‌ها و شبکه‌های اجتماعی

6ـ5. بازنگری در الگوهای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی

6. خاتمه

فهرست منابع

***

گفتمان خانواده (1391)

پیش‌گفتار

تأثیرات گفتمان

ضرورت گفتمان‌سازی در حوزه زن و خانواده

چرایی گفتمان خانواده

چیستی گفتمان خانواده

گفتمان‌سازی، بایسته‌ها و نبایسته‌ها

1. هدایت جریان تولید دانش و معرفت

1-1. ایجاد حلقه‌های پژوهشی پیرامون محور خانواده

1-2. توسعه و تعمیق پژوهش‌های مربوط به خانواده

1-3. توسعه رشته مطالعات خانواده

1-4. حمایت‌های ویژه از حوزه پژوهش خانواده

1-5. تدوین شاخص‌های رشد خانواده

1-6. پیوستن نهادهای علمی و پژوهشی به نهادهای مؤثر در خانواده

1-7. تدوین سند ملّی تحکیم خانواده

2. تقویت و هدایت جریان تبلیغی خانواده‌گرا

2-1. تدوین و اجرای دقیق سیاست‌های رسانه ملی

2-2. سیاست‌گذاری مشترک نهادهای تبلیغی دینی

2-3. تشکیل و تقویت سمن‌ها و انجمن‌ها‌ی خانواده

3. راهبری تحولات عینی

3-1. اصلاح نظام تربیت رسمی

3-2. اصلاح الگوی مشارکت اقتصادی و اجتماعی

3-3. اصلاح استانداردهای کیفیت زندگی و سلامت

3-4. اصلاح نظام حمایت اجتماعی

3-5. اصلاح سیاست‌های جمعیتی

3-6. حمایت از سمن‌های خانواده‌گرا

3-7. تقویت مهارت‌های خانوادگی

سخن آخر

کتابنامه

***

تحوّلات جمعیتی ایران؛ عوامل، پی‌آمد‌ها، راه‌برد‌ها (1392)

پیش‌گفتار

بخش نخست: تحولات جمعیتی ایران و کارهای انجام‌شده

بخش دوم: زمینه‌ها و عوامل مؤثر در تحولات جمعیتی

1. عوامل فرهنگی

1-1. تحولات هویتی

1-2. نگرانی از بی‌ثباتی خانواده

1-3. افزایش نگرانی‌های تربیتی

2. عوامل اقتصادی

2-1. پُرهزینه‌شدن فرزند

2-2. بی‌ثباتی اقتصادی

3. عوامل اجتماعی

3-1. شهرنشینی

3-2. تحرک اجتماعی زنان

3-3. تحول در ازدواج و طلاق

3-4. سیاست‌های دولتی

بخش سوم: وضعیت ویژه کنونی ایران و تصویر آینده

1. وضعیت ویژه ایران

2. تصویر آینده

2-1. تحول در الگوهای خانواده

2-2. تحول در مناسبات جنسی

2-3. پیری جمعیت

بخش چهارم: رویکرد دین به موضوع جمعیت

1. مقدمات و قواعد

1-1. قاعده‌مندی تحولات اجتماعی

1-2. سبب‌های غیر مادی

1-3. رزّاق‌بودن خداوند

2. آموزه‌های دینی درباره افزایش جمعیت

3. آموزه‌های دینی درباره کاهش جمعیت

4. حکم اجتماعی اسلام درباره جمعیت

4-1. دست‌یابی به حکم اولیه موضوع در مقیاس خُرد

4-2. بررسی پی‌آمدها و آثار رشد جمعیت

4-3. بررسی پی‌آمدها و آثار مهار جمعیت

4-4. بررسی امکان بازگشت‌پذیری

4-5. بررسی ظرفیت‌های راه‌بردی و مدیریتی

4-6. بررسی مشروعیت شیوه‌ها

بخش پنجم: راه‌بردها

1. اصلاح نظام تربیت

2. اصلاح ساختارهای اقتصادی

3. تدوین پیوست تحلیلی

4. اِعمال سیاست‌های تشویقی

5. افزایش آگاهی‌ها و مهارت‌ها

6. تدوین الگوی واگذاری و بهره‌گیری از منابع و امکانات طبیعی و مدیریت نیروی انسانی

سخن پایانی

کتابنامه

***

مناسبات حاکمیت و خانواده، ضرورت بازنگری در رویکردها(1393)

پیش‌گفتار و تبیین موضوع

بخش نخست: توصیف وضعیت

1. مصوّبات شورای عالی انقلاب فرهنگی

2. مصوّبات مجلس شورای اسلامی

2-1. برنامه‌های توسعه

2-2. دیگر مصوّبات مجلس

3. اقدامات دولت

4. ارزیابی کلّی اقدامات انجام شده

بخش دوم: دیدگاه‌ها

1. دخالت حداکثری

2. دخالت‌ نکردن

3. دخالت مشروط و محدود

بخش سوم: بایسته‌ها

1. به‌کارگیری روش‌های مشارکت‌جویانه

2. فرق‌ گذاشتن میان «جهت‌گیری حاکم بر حوزة فرهنگ» با «جهت‌گیری حاکم بر حوزة جزا»

3. فرق گذاشتن میان «خانواده به‌عنوان نهاد» و «خانواده به‌عنوان گروه»

4. کاستن از موانع زیستِ دین‌دارانه

5. تحول در ساختار و وظایف نهادهای پژوهشی

6. تغییر رویکرد مسجد و روحانیت

7. توجّهِ ویژه به بازنمایی خانواده در رسانة ملّی

8. حمایت از نهادهای خانوادگی

سخن پایانی

کتابنامه